Zou je kinderen groot kunnen brengen zonder ook maar een snippertje idealisme? Zonder een glorende horizon waar je af en toe naar tuurt, misschien wel samen met je kinderen? Opvoeden kan op duizend manieren, maar vooruit duiken in de tijd om te zien hoe die opvoeding uitpakt, kunnen we als ouders niet. We kunnen wel terug kijken op onze eigen kindertijd. Hoe zijn we grootgebracht? Wat was waardevol en wat heeft ons belemmerd in die vormende jaren? Wat nemen we daarvan mee in ons volwassen leven, bewust of onbewust?
Dat is wat Paulien Bom besloot te onderzoeken in haar boek Bevlogen & belast: over het wel en wee van opgroeien met idealen. Ze portretteert acht mensen die in hun jonge leven heel veel ideaalbeelden mee kregen van hun ouders en die daar dag in dag uit mee leefden. Kinderen van politici, van zeer milieubewuste ouders, van ouders die zich diep lieten inspireren door pacifisme en bezitloosheid, door macrobiotisch eten, transcedente meditatie of de antroposofie. Ze waren bereid om daarover openhartig te vertellen. Paulien Bom maakte er acht goed leesbare, gelaagde levensverhalen van, waarin respect doorklinkt, maar ook een eigen geluid dat vroeger of later op gang kwam. Geen van hen had een “huisje-boompje-beestje jeugd”. Dat eiste hier en daar zijn tol, maar het bracht hen ook een doorleefde visie op het leven dat ze als mens wilden leiden.
Bevlogen & belast (2014), uitgegeven bij Boekschap.
Bevlogen & belast is een bijzonder boek. Het vertelt niet alleen genuanceerd over denkbeelden van een handjevol ouders, gezien door de ogen van hun kinderen. Bom koos haar geïnterviewden zorgvuldig – het zijn acht karakters met elk een expliciete geschiedenis, waardoor er ook een groter verhaal ontstaat over de veranderende tijdgeest waarin generaties kinderen de afgelopen eeuw linksom of rechtsom opgroeiden. In een vooroorlogs Nederland bijvoorbeeld, waarin de wereld nog overzichtelijk was, maar burgerlijke ongehoorzaamheid niet kies. In oorlogstijd, toen er flinke druk ontstond binnen de samenleving door verschillende denkbeelden – ook kinderen werden daarin meegezogen. Maar ook in de decennia daarna, toen mensen sterk gedreven raakten om het beter of anders te doen: binnen een nog te verenigen Europa bijvoorbeeld, of met strikte aandacht voor voeding – letterlijk of spiritueel.
Hoe uitgesproken de idealen ook zijn in dit boek, de toon wordt nergens moralistisch. Zonder oordeel, met oprechte aandacht komen er acht mensen aan het woord die levenswijs zijn geworden. Dat is inspirerend: hun levensverhalen laten je toch een sprongetje vooruit maken in de tijd. Want hoe sta je zelf in de wereld, met jouw kinderen? Wat wil je hen meegeven? Waar wil je hen voor behoeden? Doe je daar moeite voor? Of zou je dat willen? En hoe dan?
Pogen en zwichten
Op een denkbeeldig schiereiland kun je als gezin in de luwte bouwen aan je eigenheid terwijl je toch contact houdt met andersdenkenden op het “vasteland”.
Paulien Bom heeft het aangedurfd om ook lering te trekken uit alle ervaringen die ze optekende. Idealen geven zeker richting en verdieping, maar kunnen ook benauwen of ronduit remmend werken. In haar laatste hoofdstuk staat ze uitgebreid stil bij alle facetten van bevlogen opvoeden – ook bij de schaduwzijden. Ze pleit voor het bouwen van een veilig “schiereiland”, waarin je als gezin kunt leven naar je zelfverkozen ideaal, maar waarin je tegelijkertijd verbonden blijft met andersdenkenden op het “vasteland” van de samenleving. Al was het maar omdat je iedere dag opnieuw kunt proberen te leven naar dat ideaal. Politicus en oud-premier Joop den Uyl, vader van een van de geïnterviewden, vatte het leven op als een zoektocht, omdat je zelden iets zeker weet. Ook opvoeden beschouwde hij als een “eindeloos pogen”. Bom voegt daar een pleidooi aan toe voor “de kunst van het zwichten”. Als een molenaar bij zwaar weer niet op tijd de zeilen van de wieken zwicht, loopt hij het risico dat zijn molen vlam vat. “Verstandig zwichten” voorkomt oververhitting, ook bij opgroeiende kinderen. Gun hen dat knalblauwe smurfenijsje bij opa en oma, of het tv kijken bij een ander kind – de wieken van jullie gezinsmolen draaien echt wel verder.
Het pleidooi van Paulien Bom voor het voorleven én indammen van idealen sluit prachtig aan bij twee initiatieven die a.s. zaterdag rondom vrijescholen spelen: de eerste Open Dag van de Vereniging Voortgezet Vrijeschoolonderwijs Zeeland in Middelburg. En de Vrij Onderwijsdag in Amsterdam. Er zijn heel veel ouders en leerkrachten die idealistisch genoeg zijn om hardop te durven nadenken over de toekomst van hun kinderen. Je bent van harte welkom om te komen proeven, input te geven en uit te wisselen. En als zoveel “pogen” raakt aan je eigen zoektocht als ouder, kun je in alle vrijheid lid worden van beide initiatieven. 😉